Co to jest kapitał żelazny i jak można go założyć?

W marcu 2020 r. Narodowy Instytut Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego ogłosiło konkurs PROO 2a – na budowanie kapitałów żelaznych w organizacjach pozarządowych. Do tej pory nie wchodziłam w temat głębiej, gdyż z góry zakładałam, że nigdy żadna organizacja nie uzyska środków pozwalających na „życie z odsetek”. W związku z konkursem przyszedł czas na rewizję swojej wiedzy!

Gdzie szukać informacji o tym, jak budować kapitał żelazny?

Google, które zawsze jest pełne wiedzy o wszystkim i niczym, tym razem „wypluło z siebie” stosunkowo mało wyników. W kilku miejscach pojawiła się definicja kapitału żelaznego i historia powstania funduszy lokalnych. Następnie wyskoczyła „wstrząsająca” dla zwykłego pozarządowca informacja, że Fundacja Batorego dysponuje kapitałem żelaznym o wysokości 130 mln. zł. I na tym ciekawe treści praktycznie się skończyły.

Postanowiłam więc podejść do tematu na spokojnie i powoli uporządkować zebraną wiedzę, a następnie ją opisać w niniejszym artykule.

Definicja kapitału żelaznego

Kapitał żelazny to nic innego, jak fundusze zgromadzone przez organizację pozwalające jej na „życie z odsetek” od tego kapitału. Samo pojęcie nie jest prawnie zdefiniowane i organizacja pozarządowa chcąca uruchomić taki kapitał musi stosować się do prawa ogólnego. W związku z pojęciem kapitału żelaznego pojawiają się dwie kluczowe kwestie:

1. Kto jest fundatorem kapitału żelaznego i na jakich zasadach go przekazuje.

2. Jak należy dbać o kapitał żelazny, aby go pomnażać, a nie tracić.

W skrajnym przypadku fundatorem kapitału żelaznego jest jedna osoba lub firma. Wtedy ten fundator, najczęściej w umowie darowizny, określa sposób w jaki kapitał będzie przechowywany i zarządzany. I tak np. powstają fundusze stypendialne, z których można finansować wyłącznie stypendia lub fundusze lokalne, które finansują działania na rzecz rozwoju społeczności lokalnych.

Innym modelem budowania kapitału żelaznego jest prowadzenie przez organizację pozarządową kampanii fundraisingowej mającej na celu pozyskanie licznych „mikrodarczyńców”, którzy ufundują taki kapitał dla NGO.

W jednym, jak i w drugim przypadku już na wstępie organizacja pozarządowa powinna określić na co zostaną przeznaczone odsetki od zebranych środków. W przypadku jednego fundatora wynika to z podpisanej umowy, a w przypadku wielu darczyńców – z zasad dobrego prowadzenia kampanii. W dobrym tonie jest to, aby darczyńca wiedział na co zostaną przeznaczone jego środki.

Fundusze w ramach kapitałów żelaznych

Jeżeli weźmiemy pod uwagę możliwości wydatkowania środków w ramach funduszy żelaznych to należy wyróżnić następujące ich rodzaje:

1. fundusz nieograniczony, czyli taki, który jest wydawany w oparciu o decyzję zarządu organizacji w zależności od potrzeb organizacji;
2. fundusz dziedzinowy, czyli wyodrębniony z przeznaczeniem na konkretny obszar wsparcia – np. fundusz stypendialny;
3. fundusz celowy, czyli utworzony w konkretnym celu, np. wsparciu remontu konkretnego obiektu;
4. fundusz imienny/ rodzinny, o przeznaczeniu którego decyduje darczyńca;
5. fundusze firmowe, o przeznaczeniu których decyduje konkretna firma.

Zasady budowania kapitału żelaznego

Dwie główne zasady budowania kapitału żelaznego to jego nienaruszalność i stałe dążenie do pomnażania go. Z tej zasady wynika również, że nie można go przeznaczyć na pokrycie bieżących kosztów funkcjonowania organizacji pozarządowej. Z kolei odsetki z kapitału mogą zostać przeznaczone wyłącznie na działalność statutową organizacji.

Aby zacząć budowę kapitału żelaznego zarząd organizacji pozarządowej lub inny organ, zgodnie ze statutem, powinien podjąć decyzję o utworzeniu kapitału żelaznego. Uchwała powinna określać m.in.: wskazanie, co jest kapitałem żelaznym i w jaki sposób został sfinansowany (środki trwałe, finansowe, itp.), jaka jest jego wysokość i jak można inwestować środki z kapitału.

Jak można pomnażać kapitał żelazny?

Kapitał żelazny jest kapitałem inwestycyjnym, który powinien zostać zainwestowany z jak największym zyskiem przy jak najmniejszym ryzyku jego utraty. Kapitał może być inwestowany m.in. w lokatach długoterminowych, obligacjach, bonach skarbowych, akcjach oraz papierach wartościowych.

Z punktu widzenia organizacji pozarządowej kluczową kwestią jest podjęcie decyzji o tym, kto będzie zarządzał kapitałem i podejmował najważniejsze decyzje. W świetle prawa taką rolę może pełnić zarząd organizacji lub wyspecjalizowana firma.

Na co można przeznaczyć dotację z PROO 2a w 2020 r.?

Zgodnie z regulaminem projektu PROO 2a w 2020 r. z dotacji można sfinansować działania obejmujące przygotowanie do utworzenia kapitału żelaznego, tj:

1. „Opracowanie kompleksowego programu utworzenia i budowania kapitału żelaznego.
2. Opracowanie długoterminowego systemu zarządzania kapitałem żelaznym wraz ze strukturą oraz procedurami.
3. Opracowanie strategii inwestycyjnej kapitału żelaznego.
4. Realizację działań mających na celu pozyskanie partnerów instytucjonalnych oraz prywatnych, którzy będą w różnych formach wspierać budowę i wykorzystanie potencjału kapitału żelaznego.
5. Realizację działań promocyjno-informacyjnych związanych z przygotowaniem do budowy kapitału żelaznego, w szczególności upowszechniania w otoczeniu Wnioskodawcy informacji nt. znaczenia kapitału żelaznego i korzyści wynikających z jego utworzenia dla społeczności lokalnej.„

Wyżej wymienione działania powinny się rozpocząć w 2020 r., trwać 2-3 lat, a ich koszty nie powinny być mniejsze niż 100 tys. PLN i wyższe niż 500 tys. PLN. Wnioski muszą zostać przygotowane do 14 kwietnia 2020 r. do godz. 12.00.

Więcej informacji o konkursie, w tym regulamin konkursu znajduje się na stronie Narodowego Instytutu Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego.

Przydatne źródła:

1. Publikacja pt.: Kapitał żelazny w finansowaniu organizacji non-profit w Polsce z 2013 r. autorstwa Leszka Borowca i Marzeny Kuśmierek.
2. Prezentacja pt.: Pozadotacyjne formy finansowania działalności organizacji pozarządowych.
3. Publikacja pt.: Fundraising to sztuka z 2005 r. autorstwa Doroty Głażewskiej, Tomasza Schimanek, Beaty Tokarz.
4. Publikacja pt. Dobrze inwestuj w dobro! z 2013 r. zawierająca tekstyt autorstwa dr Ewy Balcerowicz, Tomasza Bruskiego, Piotra Dygasa, Grzegorza Jędrys, dr Jakuba Kosowskiego, Pawła Łukasiaka, dr Tomasza Perkowskiego, Andrzeja Rybus-Tołłoczko, Tomasza Schimanek, Grzegorza Wach.
5. Funduszewieczyste.pl tj. strona www prowadzona przez Akademię Rozwoju Filantropii.
6. Poradnik Elementarz Inwestora przygotowany przez Michała Szafrańskiego i Zbyszka Papińskiego w 2013 i 2014 r.