to blog i podcast o rzeczach ważnych w działaniach społecznych posłuchaj podcastu i zainspiruj się
Ustawa o sprawozdawczości NGO – Szansa czy zagrożenie?
Pod koniec czerwca 2021 r. rząd ogłosił projekt ustawy, która może wywrócić do góry nogami cały system pracy w organizacjach pozarządowych. Ustawa o sprawozdawczości – czym jest, co możemy zyskać, a co stracić? Przeczytaj tekst, a potem konsultuj. Termin konsultacji mija 16 sierpnia.
Organizacje pozarządowe od lat utyskują na skomplikowane obowiązki formalno-prawne, które narzuca na nie polskie prawo. Twierdzą, że chcą działać społecznie, a nie zajmować się skomplikowaną „papierologią”. Do najbardziej nielubianych obowiązków można zaliczyć:
- prowadzenie pełnej księgowości lub jej namiastki w formie uproszczonej ewidencji przychodów i kosztów, którą to usługę prowadzą nieliczne biura księgowe;
- powiązaną z prowadzeniem pełnej księgowości sprawozdawczość finansową w projektach, która jest najczęstszą przyczyną odesłania sprawozdania do korekty.
Niestety Ustawa o sprawozdawczości nie rozwiązuje tych problemów. Ustawa nie zmienia zasad prowadzenia uproszczonej ewidencji przychodów i kosztów, a tylko podnosi limit przychodów za zeszły rok obrotowy, do wysokości których prowadzenie księgowości w taki sposób jest możliwe. A byłoby tak fajnie, gdyby pozwolono nam prowadzić wydatki w oparciu o książkę przychodów i rozchodów!
Publikacja dodatkowych danych
Artykuł 8 zakłada, że oprócz zamieszczenia sprawozdania w bazie sprawozdań NIW, każda organizacja pożytku publicznego musi zamieścić swoje sprawozdanie finansowe na swojej stronie internetowej. Dodając do tego zapisy Załącznika 1 do Ustawy, które mówią, że w sprawozdaniu są umieszczane dane osobowe darczyńców, którzy wpłacili:
- „darowizny, których jednorazowa wartość wynosi co najmniej 15 000 zł ze wskazaniem poszczególnych darczyńców (imię i nazwisko osoby fizycznej lub nazwa osoby prawnej);
- darowizny, których łączna suma otrzymana od jednego darczyńcy przekracza 35 000 zł ze wskazaniem darczyńcy (imię i nazwisko osoby fizycznej lub nazwa osoby prawnej)”;
może się okazać, że spadnie kwota wpłacanych darowizn. Lub niektóre osoby, które chciałyby pozostać anonimowe w ogóle zrezygnują z przekazywania środków na szczytne cele społeczne. Ten zapis jest też wątpliwy w kontekście ochrony danych osobowych – sprawozdania nie można usunąć z bazy i www, co oznacza, że osoby fizyczne utracą prawo do usunięcia swoich danych osobowych z bazy i zaprzestania ich przetwarzania.
Ustawa o sprawozdawczości to większa ilość sprawozdań
Wg. ustawy o sprawozdawczości organizacje pozarządowe, które mają:
- więcej niż 1 000 000 zł przychodów za zeszły rok obrotowy będą musiały składać 2 sprawozdania. Jedno na wzorze ustawy o rachunkowości i drugie na wzorze NIW;
- do 1 000 000 zł przychodów za zeszły rok obrotowy będą musiały złożyć sprawozdanie na wzorze NIW;
- do 10 000 zł przychodów za zeszły rok obrotowy, które są wyłącznie składkami członkowskimi – nie muszą składać żadnego sprawozdania.
Jeżeli organizacja ma status OPP dodatkowo będzie musiała złożyć sprawozdanie dla OPP w bazie NIW. W związku z powyższym można założyć, że większość organizacji będzie musiało składać sprawozdania na wzorze NIW, który zostanie opracowany w oparciu o proponowaną ustawę o sprawozdawczości. Z danych przedstawionych w ustawie nie wiadomo czy to sprawozdanie uprości działalność organizacji pozarządowych. Powodem takiej sytuacji jest to, że wzoru sprawozdania w ustawie nie przedstawiono. A dodatkowo z zapisów Załącznika nr 1 do Ustawy wynika, że w sprawozdaniu będzie się znajdowało więcej informacji niż w sprawozdaniu sporządzanym w oparciu o ustawę o rachunkowości. Sprawozdanie finansowe ma bowiem zawierać następujące informacje:
- „informację o poszczególnych zadaniach publicznych prowadzonych w sferze działalności pożytku publicznego w zakresie określonym w art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie;
- opis nieodpłatnej działalności pożytku publicznego;
- opis odpłatnej działalności pożytku publicznego.”
Oznacza to nic innego, że obecnie księgowość sporządza sprawozdanie finansowe, a po wprowadzeniu zmian będzie w to zaangażowany również zarząd.
Ustawa o sprawozdawczości daje dodatkowe uprawnienia kontrolne
Zgodnie z artykułem 8 proponowanej ustawy (pkt. 7) Minister właściwy do spraw finansów publicznych może nałożyć dodatkowe obowiązki przeprowadzenia audytu finansowego w organizacjach pożytku publicznego, które mają duże przychody i sporo dotacji. Przepis nie określa jednoznacznie, czy taki obowiązek audytowy będą miały wybrane organizacje, czy powstanie rozporządzenie mówiące o tym, po osiągnięciu jakiego pułapu przychodów organizacje będą musiały przeprowadzić audyt. Biorąc pod uwagę koszty audytu finansowego i to, że większość OPP nie ma dużych budżetów ustawa o sprawozdawczości powinna precyzyjnie określać, na jakich zasadach może zostać nałożony obowiązek audytu. Obecnie zapisy są uznaniowe.
Nowa ustawa o sprawozdawczości zawiera też cały rozdział poświęcony kontroli organizacji pozarządowych. W artykule 12 wskazano, że dyrektor Narodowego Instytutu Wolności ma prawo wnioskować o wykreślenie organizacji z rejestru organizacji. Może tego dokonać po pół roku od niezłożenia sprawozdania w bazie NIW. Ustawa nie określa procedury wykreślania organizacji, ani tego, czy i w jakiej formie dyrektor NIW będzie informował organizację o wszczętej procedurze jej likwidacji.
Ustawa to dodatkowe prawa dla przewodniczącego Komitetu Pożytku Publicznego. Przewodniczący będzie mógł kontrolować OPP, które nie złożyły sprawozdań oraz wszystkie inne organizacje. Artykuł 15 Ustawy zakłada, że Przewodniczący Komitetu do spraw Pożytku Publicznego może zarządzić kontrolę w w organizacji. Nie wskazano, w jakim zakresie ta kontrola może być prowadzona (finansowym, merytorycznym) oraz jakie mają być przesłanki do jej przeprowadzenia. Ten artykuł wskazuje, że praktycznie każdy podmiot prawny będzie mógł złożyć wniosek o przeprowadzenie kontroli w każdej organizacji. Jest on bardzo niebezpieczny – może służyć do niszczenia podmiotów, które są niewygodne lub, które stanowią konkurencję dla innych podmiotów.
Błędy w projekcie
Projektujący ustawę być może miał dobre chęci, ale „dobrymi chęciami jest piekło wybrukowane”. A w ustawach jest wymagana precyzja i konsekwencja. Do bardziej rażących błędów można zaliczyć brak spójności danych prezentowanych w uzasadnieniu do ustawy. W samym tekście uzasadnienia wskazano, że w Polsce działa 101 tys. organizacji pozarządowych. Z kolei, w załączniku nr 2 do uzasadnienia wskazano, że organizacji jest 88 tys. Chciałabym wiedzieć ile nas jest. Brak spójności w tak fundamentalnej kwestii powoduje, że wszystkie inne dane zaprezentowane w uzasadnieniu są niewiarygodne.
Dodatkowo same założenia wykonawcze do Ustawy są niemożliwe do zrealizowania w założonym czasie. Do 16 sierpnia trwają konsultacje Ustawy. Potem taka ustawa musi przejść cały proces legislacyjny. Ten proces nie skończy się szybciej niż w listopadzie – grudniu 2021 r. Następnie muszą zostać przekazane środki do NIW, a sam NIW musi ogłosić procedurę przetargową na wykonanie bazy sprawozdań. Średni czas trwania procedury przetargowej wraz z opracowaniem dokumentacji i odwołaniami to ok. 6 miesięcy. Potem należy podpisać umowę z wykonawcą, co zabiera ok. 1,5 miesiąca, gdyż w instytucjach publicznych muszą się pod tą ustawą podpisać kilka osób. Opracowanie tak dużego i poważnego narzędzia wraz z testami to kolejne 6 miesięcy. Oznacza to nic innego, że narzędzie będzie gotowe nie wcześniej niż w marcu 2023. Co z kolei spowoduje, że organizacje do samego końca nie będą wiedzieć jakie sprawozdanie składają i w jaki sposób. Nie będzie czasu na edukację i przeprowadzenie kampanii informacyjnej.
Podsumowując
Ustawa nakłada dodatkowe obowiązki na organizacje. Małe podmioty, którym do tej pory księgowość wypisywała druki będą musiały wprowadzić do sprawozdania finansowego częściowe sprawozdanie merytoryczne. Spadnie ilość wpłacanych dużych darowizn, a państwo będzie mogło kontrolować organizacje pozarządowe praktycznie bez żadnych ograniczeń. Organizacje nie zyskają nic – i tak będą musiały prowadzić pełną lub uproszczoną księgowość. Obydwie te formy są drogie i skomplikowane!
Dlatego korzystaj z opracowanych materiałów i weź udział w konsultacjach ustawy opiniując ją negatywnie. Materiały i druki konsultacji są dostępne na stronie rządowego centrum legislacji.
Przeczytaj też: